Samenvatting
Op 24 en 25 november komt de internationale Obesitaspreventietop naar Amsterdam voor hun jaarlijkse congres. Dit stuk is een oproep om het geld dat al decennia in onderzoek en zelfevaluatie gestopt wordt aan dit circus te onttrekken en te besteden aan het maken van beleid dat op termijn gaat leiden tot gezondere scholen.
Onlangs publiceerde Follow The Money een artikel over de bewustwordingsspaghetti die de obesitasbestrijding wereldwijd is. Talloze initiatieven en programma’s worden uitgerold, maar zonder structurele verankering in de dagelijkse praktijk. Die moet in het huidige model van Publiek-Private Samenwerking immers “uit het veld” komen – wat niet gebeurt. Het stuk laat zien hoe de ene paraplu na de andere uitgestoken wordt om deze programma’s te bundelen, zonder dat er een cent gaat naar concrete beleidsdoelen die zouden kunnen leiden tot gezondere scholen waar onze jeugd veilig kan opgroeien. Voorbeelden van die paraplu’s zijn Amsterdamse aanpak Gezond Gewicht, JoGG, Proef Groen, Voedselwijs, Nationaal School Ontbijt, Alles is Gezondheid om er maar een paar te noemen. We deden al eens een poging e.e.a. in beeld te brengen in ons stuk Voedseleducatie : “Je gaat het pas zien als je het doorhebt”.
Het is prachtig dat Amsterdam de host is van het jaarlijkse anti-obesitas congres van Epode, de internationale organisatie van topwetenschappers en lokale organisaties, om over hun onderzoeksresultaten te praten. Probleem is echter dat de mensen die komen exact dezelfde mensen zijn die in het FTM-stuk de oorzaak van alle narigheid bleken te zijn.
En Epode is niet zomaar een denktank, het is de crème de la crème van de Franse, Nederlandse en wereldwijde Obesitas preventiewetenschap bijeen. Wat is nu de core businesscase van al die paraplu’s boven paraplu’s boven paraplu’s?
Is hun kerntaak: “Hoe krijgen we scholen en onze jeugd gezond”? Dat zou je toch mogen hopen. Er is de afgelopen jaren al tientallen miljoenen weggebracht naar de onderzoekers, dus die zullen zich toch wel 100% inzetten voor waar het geld voor bedoeld is?
Nou nee, hun core business is onderzoek naar voorlichtingsmethodes omtrent bewustwording en (zelf)evaluaties van dat onderzoek. Met andere woorden: ze verzinnen een interventie, doen een kick off, onderzoeken dan of die interventie zinvol was. Ondertussen verandert er op landelijk vlak …. niets. Vervolgens worden er meta analyses gestart (zeg maar, wat voor TYPE interventies blijken wel of niet, of eigenlijk allemaal niet, te werken).
Maar de interventies worden niet in de praktijk gebracht, en juist het nationale preventieprogramma JoGG wordt door de onderzoekers niet kritisch geëvalueerd. Dat kan ook niet, omdat JoGG geen concrete beleidsdoelen heeft, de JoGG-methode een holle frase is en zelfs onderzoekers zeggen dat het “JoGG succes” discutabel is. Wat we wel zien is juichende presentaties en flinterdunne verslagjes. Wat inmiddels echt schrijnend wordt is dat de kurk waar al het internationale Obesitas onderzoek op drijft, namelijk het succes van JoGG, op wetenschappelijke gronden als een plumpudding in elkaar aan het zakken is.
De 24e en de 25e zullen de spreektijden weer gevuld worden met “We zouden moeten komen tot een integrale aanpak… ” maar die integrale aanpak gaat er zo niet komen. Van het beleidsgeld gaat er immers niets naar de uitvoering van de programma’s, de dagelijkse praktijk van het (op) voeden. Die infrastructuur ontbreekt, moet “uit het veld” komen. Wie dat betaalt blijft verder ongewis, en op vrijwilligerswerk kan geen preventiebeleid gebouwd worden. De wetenschappers hengelen het preventiegeld naar hun geldverkwistende interventiestudies. Ze juichen mee met het “Epode-succes”, zodat ze ook voor de komende jaren hun boterham zeker hebben gesteld. Dat ze willens en wetens meewerken aan het preventiecircus waar Nestlé, Unilever, Coca-Cola en Nutricia deel van uitmaken, is een regelrechte schending van hun wetenschappelijke integriteit.
En zo ontstaat er vanzelf een ‘topsector” een reeks van onderzoeksinstituten en preventieparaplu’s die het belastinggeld naar zich toe trekken en ondertussen de echte preventie van ongezond eten onmogelijk maken, juist door hun samenwerking met de voedingssector. Deze preventieparaplu kan immers al te lastige maatregelen voorkomen. Sterker nog, deze voorkomt dat er überhaupt iets structureels gebeurt.
Natuurlijk is het fijn dat mensen bij elkaar komen en overleggen, wij juichen dat van harte toe maar hier gaat het louter nog om het naar elkaar toe schuiven van Nederlands, Europees en VN-WHO budget. Tientallen miljoenen waarmee onderzoek wordt gedaan door belanghebbenden naar belanghebbenden voor belanghebbenden.
Een voorbeeld: Wethouder van de Burg van Amsterdam heeft ervoor gezorgd
dat alle PPS-MKB projecten rond eten op scholen gestopt werden. Onder diens verantwoordelijkheid is in 2011 Nestlé partner geworden in het preventiebeleid. Hoe kunnen Erik van den Burg en VU-hoogleraar Jaap Seidel, die “Eten op scholen” jaren gesteund heeft, hoe kunnen deze partijen nog steeds een geloofwaardig projectleider zijn van het desastreus verlopen JoGG programma, hoe kunnen deze mensen nu ook bestuurders zijn van het Sarphati instituut dat al die projecten nu onderzoekt. Het Sarphati instituut is zelf ook weer partners met Nestlé….
Ons doel is om te bereiken dat het huidige budget dat gereserveerd is voor obesitasonderzoek vrijgemaakt wordt voor echte veranderingen: beleid om te komen tot schoolgebouwen waarin het normaal is om gezonde maaltijden te koken, waarbij personele invulling geregeld is, de vraag “wat komt er op tafel” beantwoord wordt. Dat gaat niet lukken als diegenen die verantwoordelijk zijn voor wat er allemaal de afgelopen jaren niet lukte aan het roer blijven. Dat gaat niet lukken als die wetenschappers nu hun eigen projecten blijven doorevalueren met het geld dat eigenlijk bedoeld is voor gezonde leefomgevingen op scholen. Men blijft hameren op de noodzaak van structureel beleid, maar houdt tegelijk dit structurele beleid tegen. Dit is een weeffout in ons “preventiebeleid”: er wordt op dit moment juist voorkomen dat er preventiebeleid komt. Het “beleidsgeld” wordt rondgepompt in onderzoeksinstituten, loketten, paraplu’s en “kick-off’s”, die dan weer geëvalueerd worden waarna er een reisje naar het Epode-congres gemaakt wordt.
Kamervragen leiden tot niets, juist omdat alle programma’s zo verwikkeld, zo ondoorzichtig en zo complex zijn, dat men in vredesnaam maar een nieuw Loket opent en een nieuw onderzoeksinstituut installeert. De wetenschap doet hier gewoon aan mee, het is immers niet in hun belang te stoppen met onderzoek. Ondertussen verdwijnen overheidsmiljoenen in het zwarte gat dat preventie heet. Er wordt geen geld vrijgemaakt dat zorgt dat er op zijn minst denkcapaciteit gecreëerd wordt om op termijn daar te komen waar de stip op de horizon gezet is : een gezonde jeugd.
We willen dat de politiek gaat inzien dat het geld ECHT besteed moet worden aan het creëren van een gezonde omgeving voor jongeren, om te beginnen in scholen waar jongeren door de Leerplichtwetgeving gedwongen hun schooldagen doorbrengen. Dáár kan de overheid beginnen met het zorgen voor jongeren. Niet alleen door te vertellen wat een gezond leven nodig heeft, maar ook door het aan te bieden.
Hou op met geld dat bedoeld is om iets te doen aan obesitaspreventie te stoppen in nog meer paraplu’s, loketten, nóg meer onderzoek! Hou ermee op! Laat beleidsgeld naar beleid gaan. Naar een gezonde omgeving waarin de nieuwe generatie opgroeit. Dank u.
Doris Voss
Lars Boelen
(Dit is de eerste bijdrage namens de stichting “Content voor een genuanceerd verhaal” i.o.)